Το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από τη χώρα μας προς τις Η.Π.Α., που ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 και κορυφώθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι ενώ από το 1820 ως το 1880, μόλις 398 Έλληνες μεταναστεύουν στις Η.Π.Α., ανάμεσά τους και 40 περίπου ορφανά του Αγώνα για την ανεξαρτησία που υιοθετήθηκαν από φιλέλληνες, από το 1881 ως το 1946, εγκαταστάθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες 431.650 Ελληνίδες και Έλληνες! Αν μάλιστα σκεφτούμε ότι ανάμεσα στα 155.370 άτομα που μετανάστευσαν στο ίδιο χρονικό διάστημα από την ευρωπαϊκή Τουρκία και στα 205.405 άτομα που μετανάστευσαν από την ασιατική Τουρκία, σίγουρα υπήρξαν χιλιάδες Ελληνίδες και Έλληνες, ο αριθμός αυτός γίνεται ακόμη μεγαλύτερος.
Οι πρώτοι μετανάστες στις Η.Π.Α.
Ο ιστορικός της ομογένειας Θεόδωρος Σαλούτος (Theodore Saloutos) (1910-1980), στο κλασικό έργο του “The Greeks in the United States” (1964), αναφέρει, ονομαστικά, τον πρώτο Νεοέλληνα που εγκαταστάθηκε στις Η.Π.Α. Ήταν ο Χρήστος Τσάκωνας, από το χωριό Ζούπαινα (σήμερα Άγιοι Ανάργυροι) Λακωνίας. Αρχικά, πήγε στον Πειραιά για να βρει δουλειά. Δεν τα κατάφερε και έφυγε για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Από εκεί, το 1873, σε ηλικία 24 ετών πήρε τη μεγάλη απόφαση να φύγει για τις Η.Π.Α. Επρόκειτο για μια άκρως τολμηρή ενέργεια, καθώς στην Αμερική δεν υπήρχαν ελληνικές παροικίες, παρά μόνο κάποιοι σκόρπιοι Έλληνες…
Σε δύο χρόνια, ο Τσάκωνας επέστρεψε στο χωριό του και έπεισε πέντε Τσιντζινιώτες να τον ακολουθήσουν στις Η.Π.Α. Τα γράμματα και οι επιταγές, τα “τσέκια”, που έστελναν αυτοί στην Ελλάδα, έκαναν άλλους 15 Τσιντζινιώτες αυτοί στην Ελλάδα, έκαναν άλλους 15 Τσιντζινιώτες (από το χωριό Τσίντζινα ή Πολύδροσο Λακωνίας) να ταξιδέψουν κι αυτοί για το Νέο Κόσμο. Το γεγονός θεωρήθηκε αξιοσημείωτο, καθώς σχετικό άρθρο αφιέρωσε σ’ αυτό η εφημερίδα “Σφαίρα” του Πειραιά.
Πάντως, μεταξύ 1870 και 1880, μόνο 210 Έλληνες μετανάστευσαν στις Η.Π.Α. Την ίδια περίοδο, οι Γερμανοί μετανάστες στις Η.Π.Α. ήταν 718.182, οι Βρετανοί 548.044, οι Ιρλανδοί 436.871, οι Σουηδοί 115.922, οι Νορβηγοί 95.323 κλπ. Και την επόμενη δεκαετία όμως, οι Έλληνες που έφυγαν για την Αμερική, ήταν 2.308. Μεταξύ 1881 και 1890, έχουμε μαζική μετανάστευση Ιταλών στις Η.Π.Α. (307.309) ενώ οι Ευρωπαίοι που εγκαταστάθηκαν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ήταν 4.737.046.
Την επόμενη δεκαετία, ο αριθμός των Ελλήνων μεταναστών στις Η.Π.Α., αυξήθηκε αρκετά. Τι ήταν αυτό που οδήγησε πολύ περισσότερους συμπατριώτες μας σε σχέση με το παρελθόν να εγκατασταθούν στις Η.Π.Α.;
Οι λόγοι της μετανάστευσης των Ελλήνων στις Η.Π.Α.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η φυλλοξήρα κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό τους αμπελώνες της Γαλλίας και αυτό έγινε αφορμή να ξεκινήσει στη χώρα μας, ιδίως στην Πελοπόννησο, η δημιουργία αμπελώνων, με σκοπό τα προϊόντα της ελληνικής αμπελουργίας να πάρουν τη θέση των γαλλικών στη διεθνή αγορά.
Η προσπάθεια αυτή στέφθηκε από επιτυχία, κι έτσι σύντομα η σταφίδα του Μοριά, έγινε ένα από τα βασικά εξαγώγιμα προϊόντα όλης της περιοχής, με ετήσια παραγωγή 120-150 χιλιάδων μερικών τόνων.
Από το 1871 ως 1879 όμως, οι Γάλλοι αμπελουργοί άρχισαν με κυβερνητική υποστήριξη, να φυτεύουν καινούργια αμπέλια και έτσι μέσα σε λίγα χρόνια ξανακέρδισαν τις αγορές που είχαν στραφεί προς την ελληνική σταφίδα (κυρίως τη Ρωσία και τη Βρετανία). Παράλληλα η Γαλλία που αγόραζε τη μισή σχεδόν ελληνική παραγωγή, για να μην χάσει τους «πελάτες» της όσο υπήρχε το πρόβλημα με τη φυλλοξήρα, πήρε προστατευτικά μέτρα για τους Γάλλους παραγωγούς, περιορίζοντας σημαντικά τις εισαγωγές από την Ελλάδα. Έτσι, οι Έλληνες αγρότες που είχαν αντικαταστήσει τους ελαιώνες με αμπέλια, αντιμετώπισαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που οι περισσότεροι μετανάστες για τις Η.Π.Α. προέρχονταν από την Πελοπόννησο, κυρίως από την Κορινθία.
Το μεταναστευτικό ρεύμα προς τις Η.Π.Α., γιγαντώθηκε μετά τον άτυχο πόλεμο του 1897. Είναι χαρακτηριστικό, ότι από το 1901 ως το 1910, 167.519 άτομα έφυγαν από την Ελλάδα για τις Η.Π.Α.
Το 95% από αυτούς ήταν άντρες και μόνο 5% γυναίκες! Το ποσοστό αυτό ήταν περίπου το ίδιο ως τα τέλη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε οι Έλληνες μετανάστες εγκαθίστανται στις Η.Π.Α. μαζί με τις συζύγους τους ενώ υπήρξαν και πολλές κοπέλες που ταξίδεψαν στην Αμερική για να παντρευτούν εκεί κάποιους άγνωστους σ’ αυτές άντρες. Θυμηθείτε και την εξαιρετική ταινία «Νύφες» (2004) του Παντελή Βούλγαρη, που είχε αυτό ακριβώς ως θέμα της.
Να θυμίσουμε ότι ως το 1912, τα ελληνικά χερσαία σύνορα έφταναν ως το παλιό, θρυλικό γεφύρι της Άρτας και ταυτίζονταν, ανατολικά, περίπου με τα σημερινά όρια της Θεσσαλίας. Μόνο η Ελασσόνα παρέμενε στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η Κρήτη, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα επίσης, δεν βρίσκονταν στην ελληνική επικράτεια.
Έτσι, πολλοί Έλληνες που ζούσαν στις αλύτρωτες περιοχές, για πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους μετανάστευαν στις Η.Π.Α. Το φαινόμενο αυτό, εντάθηκε όταν έγινε υποχρεωτική η στρατιωτική θητεία για τους Χριστιανούς.
Εκτός απ’ όλα τ’ άλλα, οι συμπατριώτες μας είχαν ν’ αντιμετωπίσουν και την καχυποψία (για να μην γράψουμε έχθρα…) των Αμερικανών, οι οποίοι είχαν πλήρη άγνοια για τους Έλληνες. Πολλοί μάλιστα ρωτούσαν: «Οι Έλληνες είναι λευκοί ή μαύροι;»!
Στο πλαίσιο της ενημέρωσης των αμερικανικών Αρχών αλλά και της κοινής γνώμης των Η.Π.Α., στάλθηκε στην Ελλάδα, ο νεαρός τότε, κοινωνιολόγος Henry Pratt Fairchild (1880-1956), ο οποίος στο βιβλίο του «Greek Immigration to the United States» («Ελληνική Μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες») (1911), που εκδόθηκε από το Πανεπιστήμιο Yale, παρουσίασε λεπτομερή στοιχεία για την Ελλάδα, τους κατοίκους της, τα αίτια της μετανάστευσης κλπ. Νομίζουμε ότι αυτό το βιβλίο, θα πρέπει να εκδοθεί και στα ελληνικά για να μάθουμε όλοι εμείς και οι επόμενες γενιές, τις περιπέτειες και τα δεινά των προγόνων μας που μετανάστευσαν στις Η.Π.Α. στις αρχές του 20ου αιώνα.
Με τους μετανάστες που κατόρθωναν τελικά να «πατήσουν» σε αμερικανικό έδαφος και να εγκατασταθούν στις Η.Π.Α., τις ρατσιστικές συμπεριφορές που αντιμετώπισαν και τις άλλες δυσκολίες ώσπου να ορθοποδήσουν, θα ασχοληθούμε σε μελλοντικό μας άρθρο.
Οι Αμερικανοί συνηθίζουν να λένε «Υou never burn the bridges behind you» («Δεν καις ποτέ τις γέφυρες που αφήνεις πίσω σου»), και οι Έλληνες μετανάστες δεν ξέχασαν ποτέ την Ελλάδα. Είτε ταξιδεύοντας συχνά, είτε προσκαλώντας συγγενείς τους, για να αναζητήσουν και αυτοί την τύχη τους στη «Γη της Επαγγελίας», είτε στέλνοντας συνάλλαγμα πίσω. Σε πολλά σπίτια στη Νέα Υόρκη, αλλά και σε άλλες πόλεις και πολιτείες, αντικρίζεις δύο σημαίες να κυματίζουν μπροστά στον δρόμο, η μία είναι η αστερόεσσα και η άλλη είναι η ελληνική σημαία! Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις, μία μόνο, και αυτή να είναι η γαλανόλευκη. Και η σημαία σημαίνει κάτι, έτσι δεν είναι;
Παντού έβαλαν το αγωνιστικό τους πνεύμα οι Έλληνες. Αλλού να κάνουν ένα βήμα πίσω αν έβλεπαν τον κίνδυνο, αλλού να προχωρούν μπροστά ολοταχώς. Έλληνας ανέλαβε, πριν πολλά χρόνια, να βάψει τη Verrazano-Narrows Bridge στη Νέα Υόρκη, για πολλά εκατομμύρια, και στο τέλος τα παράτησε κάτω από την πίεση της Μαφίας. Η μεγαλύτερη αλυσίδα μαγαζιών με τα παγωτά Carvel έχει από πίσω της έναν Έλληνα, στις αρχές του περασμένου αιώνα. Πίσω από τα σπορ αθλητικά είδη New Balance είναι Έλληνες. Πολλοί ξεκινούσαν ως υπάλληλοι και μια μέρα αγόραζαν την επιχείρηση και το κτίριο ολόκληρο. Γνώρισα Έλληνα στη Νέα Υόρκη που ξεκίνησε από σερβιτόρος και τώρα έχει δύο χιλιάδες ακίνητα, δηλαδή μια σοβαρή κτηματομεσιτική εταιρεία! Επίσης, έμαθα για το εστιατόριο Jimmy’s Famous Seafood στη Βαλτιμόρη, του οποίου οι πελάτες προσγειώνονται σε κοντινά ελικοδρόμια για να απολαύσουν τις γεύσεις που θυμίζουν Ελλάδα. Έλληνες ανελίχθηκαν επίσης όχι μόνο σε «σοβαρά επαγγέλματα» γιατρών και δικηγόρων, αλλά και μέσα στους διαδρόμους της πολιτικής, των επιχειρήσεων, της τέχνης και της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Πώς έγιναν όλα αυτά;
Σαφώς οι Έλληνες της Αμερικής –που εν καιρώ απέκτησαν όλα τα δικαιώματα και κέρδισαν τον θαυμασμό όλων– είχαν ένα άριστο πεδίο να δράσουν για να πετύχουν. Πόθησαν χρήματα, απόκτησαν χρήματα. Και, αν «Ο Νονός» στην περίφημη ταινία του Coppola έλεγε στους Ιταλούς ότι πρέπει να πάνε στα κολλέγια για να μορφωθούν, οι «δικοί μας» ήξεραν από ένστικτο ότι τα παιδιά τους πρέπει να μορφωθούν. Και είναι διάνοιες στο να μετατρέπουν τον μόχθο τους σε μόρφωση των τέκνων τους. Οι Έλληνες στη Νέα Υόρκη είδαν και τους Εβραίους, που πιστεύουν στη δύναμη, και όποιος έχει δύναμη-μόρφωση πάντα νικά, και τους «αντέγραψαν».
Υπάρχει βέβαια και ένα μικρό ποσοστό των Ελλήνων της Αμερικής που δεν έχει «προκόψει». Είναι οι άνθρωποι που έτρεχαν πίσω από τις γυναίκες και τις χαρτοπαιχτικές λέσχες, και δεν τα σταμάτησαν εγκαίρως. Είναι επίσης άτομα που πιστεύουν πως μπροστά στο ελληνικό φιλότιμο τα δολάρια δεν έχουν αξία. Αλλά στην Αμερική το μόνο που μετρά είναι το χρήμα, και αυτή η αντίληψη –που είναι λανθασμένη– δυναμώνει την κοινωνία, η οποία παράγει συνέχεια πλούτο, τρέχει και καινοτομεί. Προσωπικά, παρατήρησα ότι στην Ευρώπη για είκοσι χρόνια δεν θυμάμαι να στραμπούλησα το πόδι μου. Στη Νέα Υόρκη μέσα στην ίδια εβδομάδα το στραμπούλησα δύο φορές. Γιατί αυτό; Ένας φίλος, ο Nick, όταν τον ρώτησα ρητορικά, απάντησε: «Στην Αμερική όλοι τρέχουν, ακόμη και τα ποντίκια τρέχουν. Οι ρυθμοί εδώ είναι φρενήρεις. Η συνεχής βιασύνη και η πολυτιμότητα του χρόνου είναι ο ορισμός αυτού που αποκαλείται New York minute».
Εν κατακλείδι, στην Αμερική υπάρχει μια δεύτερη Ελλάδα, η οποία προχωρά στο μέλλον και θριαμβεύει. Οι Έλληνες εν Ελλάδι, όταν έβλεπαν τους πρώην συμπατριώτες τους να επιστρέφουν, μετά από χρόνια, «καλοντυμένοι και με πράσινα λεφτά», έκαναν διάφορες εικασίες και τους αποκαλούσαν Μπρούκληδες (βλέπεις, έμεναν στο Brooklyn – εκεί άλλωστε έμενε και η περιβόητη Μαφία). Οι Έλληνες της Νέας Υόρκης και της Αμερικής γενικά έχουν καλή καρδιά, καλό μυαλό και μεγάλη εμπειρία, και τα στοιχεία αυτά είναι χρήσιμα για τη μητροπολιτική Ελλάδα, που έχει γονατίσει. Μακάρι να βρεθούν σοβαροί τρόποι ώστε οι Έλληνες της πιο ισχυρής χώρας του κόσμου να βοηθήσουν την πατρίδα τους. Η απόκτηση δικαιώματος ψήφου εκ μέρους της Oμογένειας –ένα αυτονόητο δικαίωμα– είναι μια καλή αρχή, ιδίως μετά το brain drain των τελευταίων χρόνων της κρίσης.
Πηγές:
Πρώτο Θέμα, Το Βήμα,
Μπάμπης Μαλαφούρης, «Έλληνες της Αμερικής 1528-1948», Νέα Υόρκη 1948.
ΜΠΑΜΠΗΣ Ι. ΜΑΡΚΕΤΟΣ «Οι Ελληνοαμερικανοί – ιστορία της ελληνικής ομογένειας στις Η.Π.Α.», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 2006.